Giáo xứ Nhà Đá

Chúa nhật - 20/01/2013 19:25

I. VỊ TRÍ ĐỊA LÝ :

Nhà thờ Nhà Đá, trung tâm sinh hoạt tôn giáo của giáo xứ Nhà Đá tọa lạc tại một đồi dốc thuộc thôn Đại Thuận, xã Mỹ Hiệp, huyện Phù Mỹ, bên trái trục quốc lộ IA (từ Nam ra Bắc), cách thị trấn Phù Mỹ khoảng 06 km. Nhà thờ Nhà Đá ngày nay hoang phế trơ mình giữa nắng mưa như đang khát khao chờ đợi bàn tay tô điểm của con người.

Ngược dòng lịch sử chúng ta tìm về cội nguồn giáo xứ Nhà Đá.

II. ĐÔI DÒNG LỊCH SỬ :

Nhà Đá hay Truông Dốc là một giáo xứ đã đón nhận Tin Mừng từ tiền bán thế kỷ 18.

Theo bảng thống kê Danh Sách Nhà Thờ, Nhà Nguyện năm 1747 do linh mục Guillaume Rivoal ghi phần Thừa Sai Ba-lê và Thánh Bộ Truyền Giáo; Linh mục Jakob Graff ghi phần Dòng Tên ; Linh mục Felipe de la Concepcion ghi phần Dòng Phanxicô thì phần đất tỉnh Bình Định (Qui-ning) lúc bấy giờ có 02 nhóm Thừa Sai Truyền Giáo hoạt động : Từ Kiều Đông (Ki-dou) thuộc Phù Cát vào phía Nam thuộc Hội Thừa Sai Ba-Lê (M.E.P.) có 13 giáo điểm; Từ Phù Mỹ ra phía Bắc thuộc Dòng Phanxicô có 14 giáo điểm, trong đó có Mương lỡ ^{^[1]} được 80 tín hữu, là nơi đón nhận Tin Mừng sớm nhất trong các giáo họ thuộc giáo xứ Nhà Đá ( Truông Dốc ) ^{^[2]}

Theo bảng thống kê của Thánh Giám mục Stêphanô Thể gởi về Hội Thừa Sai Ba-lê năm 1850 thì Bình Định có 04 giáo hạt, trong đó có hạt Phù Ly gồm 18 giáo điểm, trong đó có giáo điểm Mương lỡ : 230 tín hữu ; Truông Dốc : 78 tín hữu ^{^[3]}. Nhà thờ Phù Ly nay không còn gì cả. Phía Tây Nam cầu Phù Ly có nhà thờ Xuân Hội, ngày nay cũng đã bình địa. Hiện nay còn di tích mộ giếng, theo lời truyền khẩu mộ giếng nầy là nơi chôn xác những tín hữu bị phong trào Văn Thân bách hại. Ngoài ra có một số mộ còn thánh giá do ông Phan Xuồng chăm sóc.

Lúc bấy giờ số Linh mục còn ít ỏi, sự hiện diện của Linh mục nơi các giáo điểm có tính cách vãng lai. Mương Lỡ (Hòa Mục) là một giáo điểm có các Linh mục hiện diện thường xuyên hơn. Vào tháng 03/1882 Đức cha Luy Galibert bổ nhiệm Linh mục Théodule Joseph Hamon (cố Lựu) đến ở tại Truông Dốc với nhiệm vụ như một cha sở (comme curé). Lúc đầu cộng đoàn tín hữu Truông Dốc ở tại chân một gò đất trên triền núi phía Bắc, nơi đây trống trải, gió lạnh, nhất là mùa Đông sinh nhiều bệnh tật. Do đó đầu năm 1883, cha Hamon dời cộng đoàn lên đỉnh dốc như ngày nay. Đang lúc củng cố cơ sở vật chất tạm ổn định, đầu tháng 8 năm 1885 ngài phải dẫn một số đông tín hữu trong vùng về Qui Nhơn lánh nạn phong trào Văn Thân, sau đó vào Vĩnh Long cho đến khi phong trào Văn Thân chấm dứt. Tháng 07/1887 số tín hữu ở lại Qui Nhơn bắt đầu trở về quê, ngày 01/8/1887 ngài dẫn tín hữu tạm cư ở Vĩnh Long về lại Truông Dốc. Cha Hamon tổ chức truy tập thân xác các tín hữu trong xứ đã bị bách hại. Ngày nay tại nghĩa địa Truông Dốc có một trụ tứ giác với Thánh giá trên đỉnh, cao khoảng 02 m, xung quanh trụ có sân đất vuông, tục truyền đây là nơi an nghỉ của các vị ấy.

Sau khi ổn định cuộc sống, cha Hamon xây dựng nhà thờ Truông Dốc bằng đá ong, một công trình đầu tiên bằng đá của giáo phận Đông Đàng Trong. Trước đó 200 năm, năm 1687 tại Phủ Cam, Huế, linh mục Pierre Langlois (1640-1700) thuộc Thừa Sai Ba-lê đã xây nhà thờ bằng đá lớn nhất Đàng Trong dài 49m rộng15m, dân chúng đã gọi cha Langlois là “cha Vêrô Đá’’. Nhà thờ Truông Dốc được khánh thành ngày lễ Chúa Thánh Thần hiện xuống năm 1889, lễ nầy cũng được chọn làm bổn mạng của giáo xứ, tên gọi Nhà Đá cũng phát xuất từ ngôi nhà thờ đá nầy. Ngoài công trình nhà thờ, cha còn xây 03 nhà : Cho các chú giúp, cho người neo đơn, nuôi trẻ mồ côi. Một trong các giấy tờ ruộng đất liên quan đến các cơ sở nầy có đoạn ghi “Giấy đất điền acheté 1500q, pour moi soussigné et payé de mon argent personnel pour mon orphelinat de Truông Dốc près Phù Mỹ” – Tạm dịch “Giấy đất điền được mua 1500 quan, cho nhà mồ côi Truông Dốc của tôi ở gần Phù Mỹ do tôi ký tên dưới đây và được trả bằng tiền riêng của tôi” ^{^[4]}

Sau khi hoàn thành nhà thờ Truông Dốc, cha Hamon củng cố các giáo điểm, mua ruộng đất tạo nguồn kinh tế-tài chánh cung cấp cho những nhu cầu thờ phượng, bác ái, truyền giáo, giáo dục miễn phí. Ngài làm việc mục vụ tại đây 26 năm, năm 1908 ngài nghĩ hưu tại Nhà Đá, tháng 3/1910 trở về Pháp và qua đời tại Montbeton ngày 06/5/1911. ^{^[5]}

Tiếp nối cha Hamon có các cha sở và các cha phụ tá^{^[6]}

* CÁC CHA SỞ :

STT	TÊN THÁNH HỌ TÊN	THỜI GIAN	GHI CHÚ
01	Théodule Joseph HAMON	1882– 1908
02	Gustave Paul DUBULLE	1908– 1909
03	Charles Eugène SAULÇOY	1909– 1914
04	Jean Marie GUÉNO	1914– 1924
05	Giuse MIỄN	1921- 1923	Tạm Quyền
06	Jean Liévin SION	1925- 1931	Giámmục 1941
07	Phêrô NHÌ	1931- 1933
08	Gioakim Phan Công SỬ	1933- 1946
09	August Nguyễn Thanh LONG	1946- 1948
10	Phêrô Nguyễn Sĩ TƯ	1948- 1953
11	Giuse Lê Văn LY	1953- 1957
12	Phêrô Nguyễn Vĩnh LƯU	1957- 1962
13	Bernard Phan Văn HOÀNG	1962- 1965
14	Các cha Dòng Đồng Công	1965– 1975
15	Phêrô Nguyễn Công SANH	1975– 1996	cha sở Phù Cát, kiêm nhiệm
16	Anrê Đinh Duy TOÀN	1996 -	cha sở

*CÁC CHA PHỤ TÁ :

SSTT	TÊN THÁNH HỌ TÊN	THỜI GIAN	GHI CHÚ
01	F.x. SANH	02/1907-10/1907	Ở Truông Dốc
02	Cha TÁNH	10/1907-8/1908 (1) 12/1911- 3/1912(2)	Ở Truông Dốc
03	Phêrô QUA	1908 - 1911	Ở Cây Rỏi
04	Gioan Bt. HẬU	1912	Ở Truông Dốc
05	Simon THỌ	1914 - 1916	Ở Truông Dốc
06	Phêrô TỪ	1916 - 1917	Ở Truông Dốc
07	Giuse Nguyễn TÝ	1920 - 1922	Ở Truông Dốc
08	Simon TÔN	1922 - 1926	Ở Suối Nổ
09	Phêrô NHÌ	1926 - 1929	Ở Truông Dốc
10	Stêphan Cao Tấn TRUYỆN	1933 – 1936	Ở Cây Rỏi
11	Antôn Hoàng Liên MẦU	1936 – 1938	Ở Cây Rỏi
12	Giacôbê Nguyễn Hữu THIÊN	1939	Ở Truông Dốc
13	Gioan Bt. HỘ	1938 – 1941	Ở Cây Rỏi
14	Phêrô Nguyễn Văn QUYỂN	1940 – 1941	Ở Suối Nổ
15	Dôminicô Châu PHẬN	1942 – 1946	Ở Cây Rỏi
16	Phêrô Lê Đức CHÂU	1946 – 1947	Ở Cây Rỏi
17	Antôn Hồ Ngọc HẠNH	12/1947- 02/1948	Ở Cây Rỏi

Ngoài các linh mục được chính thức bổ nhiệm trên đây, còn có các linh mục được phép Đấng Bản Quyền về nghỉ dưỡng tại các giáo họ như:

Cha Phaolô Nguyễn Minh Đoan về nghỉ ở Suối Nổ và qua đời tại đây năm 1949.
Cha Gioakim Phan Công Sử về nghỉ tại Cây Rỏi từ năm 1963 – 1965.

Dọn đất, gieo hạt, chăm bón, thu hoạch là tiến trình tuần tự của nhà nông. Trong việc rao giảng Tin Mừng tiến trình ấy được kết nối đan xen với nhau. Năm 1931, cha Phêrô Nhì trùng tu công trình nhà thờ cũ do cha Hamon xây dựng. Công việc trùng tu chưa hoàn thành, trận bão tháng 10 năm Nhâm Thân ( 1932 ) đã làm sụp đổ hoàn toàn. Cha Gioakim Phan Công Sử xây lại nhà thờ, cha sử dụng nguồn gỗ từ những cây Sao do cha Hamon trồng khi ngài mới đến Truông Dốc. Theo gương vị tiền nhiệm, cha Sử đã trồng lại hàng Sao sau khi thu hoạch. Năm 1940 Nhà Đá trùng phùng niềm vui: Nhà thờ cha Sử xây dựng được khánh thành vào ngày 04/6/1940, và 18 học sinh thi Élémentaire đậu cả 18 ^{^[7]}. Vào thời cha Hamon đã có trường học nhưng chưa đủ điều kiện để đi thi. Thời cha Sử, trường Nhà Đá do ông Louis Nguyễn Đức Bạng làm hiệu trưởng có đăng bộ với Ty Giáo Dục. Đạo và đời cùng phát triển, năm 1941 tổng số tín hữu Truông Dốc được 2.065 người trong 15 giáo họ : Họ chính Truông Dốc 288; Gò Vàng 64; Gò Đồng 255; Suối Nổ 387; Mương Lỡ 193; Bình Sơn 114; Gò Mít 71; Bình Tân 30; Vĩnh Ân 17; Tân Hóa 56; Hiệp Luôn 52; An Điềm 63; Cây Rỏi 256; Hội Sơn 41; và Tùng Chánh 178 ^{^[8]}.

Từ năm 1946 đến năm 1954 Cây Rỏi, Hội Sơn, Tùng Chánh, An Điềm, Hiệp Luôn, Vĩnh Ân và Tân Hoá được tách khỏi Nhà Đá lập thành địa sở Cây Rỏi do cha Anrê Nguyễn Văn Tường đảm nhiệm, sau năm 1954 nhập trở lại Nhà Đá.

Năm 1955, do sự bất cẩn, nhà thờ Nhà Đá bị hỏa hoạn, liền sau đó Đức cha Marcello Piquet Lợi, Giám mục giáo phận Qui Nhơn thuê ông thầu Võ Sĩ làm lại nhà thờ mới với cột kèo đúc bê-tông như hiện nay vẫn còn thấy ^{^[9]}.

Theo đúng Qui chế Giáo luật, ngày 30/01/1958 Đức cha Phêrô Maria Phạm Ngọc Chi, Giám mục giáo phận đã ký quyết định nâng lên hàng giáo xứ bán chính thức (Quasi paroisse) các nơi sau đây: Đà Nẵng, Trà Kiệu, cù Và, Gia Hựu, Nhà Đá, Gò Thị, Qui Nhơn và Mằng Lăng ^{^[10]}. Ngày 06/02/1961 theo quyết nghị của Hội Đồng Địa Phận công bố các nơi trong địa phận thành giáo xứ chính thức (Paroisse), trong đó có giáo xứ Nhà Đá ^{^[11]}.

Được sự đồng ý của Đức Giám mục giáo phận, đầu năm 1958 các tu sĩ Dòng Đồng Công đã đến làm việc truyền giáo tại Mỹ Thọ, huyện Phù Mỹ. Nguyên khu truyền giáo nầy do cha Phêrô Trịnh Hoài Ân gầy dựng bao gồm các xã : Mỹ Thọ, Mỹ Chánh, Mỹ An, Mỹ Thành, Mỹ Cát và Cát Minh của huyện Phù Cát. Cơ sở vật chất trụ sở truyền giáo Mỹ Thọ do các tu sĩ Dòng Đồng Công xây dựng và khánh thành ngày 23/8/1958 ^{^[12]}.

Năm 1965, cha Bernard Phan Văn Hoàng cùng với số đông tín hữu vào Qui nhơn để tránh bom đạn chiến tranh. Đến năm 1967 cha Hoàng xin chuyển về làm việc ở Đà Nẵng. Đức cha ĐaMinh Hoàng Văn Đoàn , Giám mục Qui Nhơn giao xứ Nhà Đá cho Dòng Đồng Công phụ trách. Trong nổ lực phát triển con người toàn diện, các tu sĩ Đồng Công mở phòng phát thuốc, trường dạy học, ký túc xá, tất cả đều miễn phí. Niên khóa 1970 – 1971 số con em trong vùng đã đến trường do các tu sĩ Đồng Công phụ trách ^{^[13]}:

Bậc Trung Học :

- Trường Đồng Công (ở Nhà Đá ) : 215 học sinh ( lớp cao nhất : Lớp 9)
- Trường Toàn Mỹ (ở Mỹ Chánh) : 111 học sinh (lớp cao nhất : Lớp 6)

Bậc Tiểu Học :

- Trường Đồng Công ( Nhà Đá) : 744 học sinh (lớp cao nhất : Lớp 5)
- Trường Toàn Mỹ ( Mỹ Chánh) : 357 học sinh (lớp cao nhất : Lớp 5)
- Trường Thiên Mẫu (TT.Phù Mỹ):238 Học sinh (lớp cao nhất : Lớp 5).

Vì là vùng đất thường đón nhận bom đạn chiến tranh, từ năm 1965 đến 1968 đa số dân chúng di cư đi nơi khác. Hầu hết họ đã ổn định cuộc sống nơi những vùng đất mới , nên khi hoà bình được vãn hồi nhiều người trong số họ không trở về quê quán. Tháng 3/1975 các Tu Sĩ Đồng Công rời khỏi Nhà Đá và cũng không trở lại.

Tháng 4/1975, Đức cha Phaolô Huỳnh Đông Các, Giám mục Qui Nhơn bổ nhiệm cha Phêrô Nguyễn Công Sanh làm quản xứ Phù Cát, kiêm nhiệm Nhà Đá.

Ngày 18/9/1996, cha Anrê Đinh Duy Toàn được bổ nhiệm làm quản xứ Phù Mỹ, Nhà thờ Phù Mỹ nguyên là nhà thờ giáo họ Gò Đồng thuộc giáo xứ Nhà Đá, cách nhà thờ Nhà Đá khoảng 06 km về hướng Nam. Đây là nơi duy nhất trong xứ Nhà Đá có số giáo dân sum họp thường xuyên , nhà thờ các giáo họ khác đều sụp đổ hư nát.

III. CÁC LINH MỤC & TU SĨ XUẤT THÂN TỪ GIÁO XỨ NHÀ ĐÁ :

* CÁC LINH MỤC :

STT	TÊN THÁNH, HỌ TÊN	GIÁO HỌ	GHI CHÚ
01	Giuse Chung	Hòa Mục
02	Anrê Cậy	Truông Dốc
03	Micae Thiên	Hòa Mục
04	Phaolô Bang	Suối Nổ
05	Phaolô Nguyễn Tưởng	Bình Sơn
06	Phaolô Bường	Gò Mít
07	Phêrô Giảng	Truông Dốc
08	Gioakim Nguyễn Lịch	Truông Dốc
09	Phêrô Lê Vĩnh Phước	Truông Dốc
10	Phaolô Trương Công Chánh	Hòa Mục
11	Aug. Nguyễn Khắc Cần	Gò Đồng
12	Phaolô Võ Hữu Tư	Suối Nổ
13	Phanxicô Nguyễn Quang Hiền	Gò Vàng
14	Gioakim Huỳnh Văn Hóa	Suối Nổ
15	Phêrô Nguyễn Hữu Sanh	Cây Rỏi
16	Martinô Nguyễn Trọng Huấn	Hòa Mục
17	Gioan M. Nguyễn Đức Thống	Hòa Mục
18	Gioakim Nguyễn Thúc Nên	Truông Dốc
19	Gioakim Nguyễn Hoàng Sơn	Truông Dốc
20	Phêrô Nguyễn Vân Đông	Truông Dốc
21	Giuse Võ Đình Sen	Truông Dốc
22	Gioakim Phạm Công Văn	Truông Dốc
23	Phêrô Trần Văn Tâm	Gò Đồng
24	Giuse Lê Thu Thâu	Suối Nổ
25	Gioakim Huỳnh Công Tân	Cây Rỏi
26	Giuse Phạm Ngọc Tuấn	Truông Dốc

CÁC TU SĨ :

STT	TÊN THÁNH HỌ TÊN	GIÁO HỌ	GHI CHÚ
01	Tu huynh Nguyễn Sanh	Truông Dốc	Dòng Lasan, ở Canada
02	Phêrô Nguyễn Đình Phục	Truông Dốc	Dòng Phanxicô
03	Rosalie Nguyễn Thị Đây	Truông Dốc	Dòng Mến Thánh Giá Qui Nhơn
04	Béatrice Nguyễn Thị Lập	Truông Dốc	Dòng Mến Thánh Giá Qui Nhơn
05	Anna Nguyễn Thị Bích Nga	Truông Dốc	Dòng Mến Thánh Giá Qui Nhơn
06	Maria Nguyễn Thị Bạch Vân	Truông Dốc	Dòng Mến Thánh Giá Qui Nhơn
07	Maria Võ Thị Tuyết	Hòa Mục	Dòng Mến Thánh Giá Qui Nhơn
08	Têrêxa Nguyễn Thị Kim Khánh	Cây Rỏi	Dòng Mến Thánh Giá Qui Nhơn
09	Luxia Nguyễn Thị Kim Thanh	Truông Dốc	Dòng Mến Thánh Giá Qui Nhơn
10	Maria Nguyễn Thị Kim Sơn	Truông Dốc	Dòng Nữ Vương Hòa Bình
11	Matta Nguyễn Thị Lệ Bân	Truông Dốc	Dòng Bác Ái Vinh Sơn
12	Anê Huỳnh Thị Thảo	Cây Rỏi	Dòng Nữ ĐaMinh Rosa Lima
13	Maria Dương Thị Hồng Thủy	Gò Mít	Dòng Đức Bà Truyền Giáo
14	Maria Trần Thị Mỹ Loan	Gò Đồng	Dòng Đức Bà Truyền Giáo
15	Maria Trần Thị Mỹ Lệ	Gò Đồng	Dòng Trinh Vương Bùi Môn
16	Maria Trần Thị Mỹ Vân	Gò Đồng	Dòng Trinh Vương Bùi Môn
17	Têrêxa Phan Thị Bang (Vân)	Gò Đồng	Dòng Trinh Vương Bùi Môn
18	Ysave Huỳnh Thị Kim Tuy	Suối Nổ	Dòng Mến Thánh Giá Phan Thiết

V. HƯỚNG TỚI TƯƠNG LAI

Giáo họ Truông Dốc hay Nhà Đá đã từng chiếm vị trí trung tâm sinh hoạt tôn giáo của giáo xứ trong một thời gian dài. Ngày nay vị trí ấy được nhường lại cho giáo họ Gò Đồng với tên gọi mới : Nhà thờ Phù Mỹ, giáo xứ Phù Mỹ.

Nhà thờ Nhà Đá ‘vang bóng một thời’ nay đang hoang phế rêu phong làm cho phong cảnh mang màu ảm đạm và lòng người không khỏi xót xa ngậm ngùi, cho dù là :

“Không phải con chiên chưa lần chịu lễ
Lòng vẫn chùng trong thoáng nghĩ bâng quơ
Này phế tích cho hỏi lời rất nhẹ
Người xưa đâu ? năm tháng mấy ai về .”

( Lê Thanh Lành)
Cho dẫu ‘người xưa năm tháng mấy ai về’, thì nhiệm vụ lịch sử trong giây phút hiện tại vẫn là của người hôm nay. Ước mong nhà thờ Nhà Đá được tô điểm để cùng hòa mình với nét đẹp của quê hương, với sự thay da đổi thịt từng ngày của đất nước, của non sông.

[1] Tức Hòa Mục, ngày nay thuộc xã Cát Tài, huyện Phù Cát

[2] (LAUNAY, Histoire de la Mission de Cochinchine, Vol.II, p.187-191; ĐỖ QUANG CHÍNH, Sống Trong Xã Hội Con Rồng Cháu Tiên, tr. 295).

[3] Mémorial số 58, ngày 31/10/1909, tr. 151-153

[4] Giấy nầy hiện nay ông Lê Văn Tường tổ 05, Hiền Hòa, Phước Thái, Long Thành, Đồng Nai còn lưu giữ.

[5] Fiche individuelle d Hamon ; Mm.no.76/1911, p.64; Compte-Rendu 1941,p.30 - 35.

[6] Theo sổ Rửa Tội, Hôn Phối, Mémorial , Archivesmep.mepasie.org và Thông Tin Địa Phận

[7] Mm. Mai-Juin 1940, p. 04

[8] Compte-Rendu 1941, p.30

[9] Trên vách tường bên phải cung thánh (dưới nhìn lên) có mộ cải táng cha Micae Chương. Cha Micae Chương nguyên quán Ngọc Kinh, Quảng Nam. Cha qua đời tại Mương Lỡ (Hòa Mục) năm 1850 và được cải táng về Nhà Đá.