Lịch sử

Một trong những cắt đứt sâu sắc nhất của Phan Bội Châu với nhãn quan về Công giáo của giới tinh hoa thế kỷ XIX là sự ủng hộ của ông với ý niệm tự do của phương Tây cho rằng tôn giáo là vấn đề riêng tư chứ không phải là đối tượng cho quyền kiểm soát của nhà nước. Trong tác phẩm viết năm 1907 về một Việt Nam mới và độc lập (Tân Việt Nam), ông viết: Mọi người phải có quyền tự do tôn giáo: ai muốn theo Nho giáo thì theo; ai muốn theo Phật giáo thì theo; ai muốn theo Công giáo thì theo. Nếu một tôn giáo đúng, cần gì phải buộc người ta từ bỏ nó? Nếu một tôn giáo sai, thậm chí nếu người dân bị nó mê hoặc một thời gian, cuối cùng thì họ cũng mệt mỏi và tự ý từ bỏ nó … Chúng ta có nên xem thường và làm kẻ thù của nhau không?

Một trong những phản ứng đầu tiên của Triều đình Huế là gia tăng việc bắt đạo ngay sau khi liên quân Pháp – Tây Ban Nha đánh Đà Nẵng. Trong hoàn cảnh đó, vào mùa thu năm 1858, sau sáu năm học tập ở đại chủng viện Penang, vì mẹ chết nên Petrus Ký trở về quê nhà ở Cái Mơn. Và trong thời gian vài tháng đầu khi mới trở về, Petrus Ký phụ giúp linh mục Henri Borelle (tức Hoà) dạy học tại tiểu chủng viện Cái Nhum, nơi gần với quê nhà ông ở Cái Mơn. Cả hai nơi này đều có nhiều giáo dân Thiên Chúa Giáo người Việt. Họ được linh mục Borelle,người phụ tá cho giám mục Dominique Lefèbvre, coi sóc. Và giám mục Lefèbvre (tên Việt là Ngãi) chính là người cai quản giáo dân của toàn thể địa phận Tây Đàng Trong, bao gồm cả xứ Cao Miên và lục tỉnh Nam Kỳ.

Trận Thành Biên Hòa cuối năm 1861 và số phận của những người tù công giáo năm xưa cũng được một sĩ quan quân y có mặt trong trận ấy: Tiến sĩ Aude- bác sĩ giải phẫu hạng 3 của hải quân Pháp trong chiến dịch đánh chiếm nam kỳ, chứng kiến và viết thư kể cho người bạn ở quê nhà ở vùng Alberta- Aix nông thôn miền nam nước Pháp.

Tại Nam Kỳ dưới thời vua Tự Đức vào khoảng thời gian 1861-1862, có hai vụ án mạng lớn xảy ra tại hai nơi, Biên Hòa và Bà Rịa. Trong hai vụ án này, có đến mấy trăm người Việt đã bị đốt chết tập thể.  Thế nhưng hai vụ án mạng trọng đại này lại không hề được nhắc đến trong chính sử Việt Nam, mãi cho đến ngày hôm nay. Bài viết này sẽ mở ra việc tìm hiểu và đi đến kết luận rằng ai là thủ phạm của hai vụ án mạng nghiêm trọng đó.

Trên dải đất Qui Nhơn, giữa những nhà cửa to lớn, ngày nay mới có một ngôi thánh đường khả quan[1] xứng đáng.Theo tin bổn Báo đã loan đi, rằng ngày 10 Décember[2] làm phép nhà thờ mới, giáo nhơn tứ cận[3] chờ ngày đi dự lễ và coi cho hẳn[4] ngôi thánh đường rực rỡ kiến trúc tối tân. Chiều ngày 9 tại khoảng đất nhà thờ, trên không cờ xổ hoa giăng, dưới đất đô hội trầm trồ chỉ trỏ. Qua chính ngày 10, từ 6 giờ sáng, khúc đường Gia Long,[5] từ nhà thờ mới tới Tòa giám mục, người đi chen chân không lọt, chờ coi Đức giám mục thân hành làm phép nhà thờ mới.

Để đọc đúng tên tác phẩm của Linh mục Gioakim Đặng Đức Tuấn phải là Thuật tích việc đạo nước Nam chứ không thể là Thuật tích việc nước Nam như nhiều người nhầm tưởng lâu nay!