Trang mới 
https://gpquinhon.org 
https://gpquinhon.org 
Thử đánh giá về vai trò của các thừa sai đầu tiên trong việc sáng tạo chữ quốc ngữ
Đăng lúc: Thứ hai - 05/09/2016 19:25
Đài kỷ niệm Nước Mặn, Bình Định
TỪ HAI HỘI THẢO VỀ CHỮ QUỐC NGỮ TỔ CHỨC Ở BÌNH ĐỊNH VÀ QUẢNG NAM
THỬ ĐÁNH GIÁ VỀ VAI TRÒ CỦA CÁC THỪA SAI ĐẦU TIÊN
TRONG VIỆC SÁNG TẠO CHỮ QUỐC NGỮ
TRONG VIỆC SÁNG TẠO CHỮ QUỐC NGỮ
Nguyễn Thanh Quang
Mặc dù, đã có nhiều cuộc Hội thảo khoa học chữ Quốc ngữ về ngôn ngữ, tuy nhiên về lịch sử chữ Quốc ngữ chưa được bàn thảo tường tận. Tháng 01/2016, tại Bình Định tổ chức Hội thảo “Bình Định với chữ Quốc ngữ”, chứng minh: Nước Mặn là nơi phôi thai chữ Quốc ngữ. Tháng 8/2016, tại Quảng Nam tổ chức Hội thảo “Dinh trấn Thanh Chiêm và chữ Quốc ngữ”, đi tìm: Nguồn gốc Dinh trấn Thanh Chiêm và Ông tổ chữ Quốc ngữ đó là thừa sai Francisco de Pina. Tại hai Hội thảo trên, các nhà nghiên cứu đã đưa ra những nhận thức khác nhau…
Tại Hội thảo “Bình Định với chữ Quốc ngữ”, một số nhà nghiên cứu chứng minh: Việc Linh mục Borri sử dụng một số chữ Quốc ngữ trong tác phẩm “Relatione della nuova missione delli PP. della Compagnia di Giesù al Regno della Cocincina - Tường trình về khu truyền giáo Đàng Trong” và các Lm. Giram, Roiz, Luis sử dụng chữ Quốc ngữ trong các bản báo cáo viết tay của mình, đã chứng minh rằng: ngay từ những năm 1618-1620 đã có một khởi đầu hình thành chữ Quốc ngữ tại Nước Mặn, Bình Định. Và Nhà in Làng Sông / Qui Nhơn (Bình Định) – Giáo phận Đông Đàng Trong, Nhà in Nhà Chung / Tân Định (Sài Gòn) – Giáo phận Tây Đàng Trong và Nhà in Kẻ Vĩnh / Ninh Phú (Hà Nội) – Giáo phận Tây Đàng Ngoài là ba cơ sở in sách Quốc ngữ đầu tiên ở Việt Nam, đã có những đóng góp đáng kể trong việc phát triển, truyền bá chữ Quốc ngữ và văn học Quốc ngữ nửa sau thế kỷ XIX và nửa đầu thế kỷ XX. GS. Phan Huy Lê – Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam đã tổng kết Hội thảo: “Chữ Quốc ngữ trong trạng thái phôi thai, ra đời sớm nhất ở ba trung tâm: Nước Mặn, Hội An và Thanh Chiêm, trong đó Nước Mặn có phần sớm hơn. Nước Mặn cũng là trung tâm học tiếng Việt hình thành sớm ở Đàng Trong. Năm 1622, giáo sĩ Emmanuel Borges, Giovanni di Leira, rồi năm 1624, giáo sĩ Gaspar Luis, Girolamo Majorica đều đến Nước Mặn học tiếng Việt”.
Tại Hội thảo “Dinh trấn Thanh Chiêm và chữ Quốc ngữ”, một số nhà nghiên cứu nhận định: Dinh trấn Thanh Chiêm là “Kinh đô” thứ hai ở Đàng Trong, nơi đầu tiên khai sinh ra chữ Quốc ngữ và xác định Francisco de Pina là cha đẻ chữ Quốc ngữ. Tuy nhiên, sử liệu chép: Dinh trấn Quảng Nam và các giáo sĩ gọi Dinh Quảng Nam là: Ciam/Dinh Cham/Dinhciam/Digcham/Cacciam/Cachao/Cáchão/Cacham/Cachàm, sử liệu không chép Dinh trấn Thanh Chiêm và các giáo sĩ không gọi Dinh Quảng Nam là Thanh Chiêm. “Chúng ta chưa tìm ra được một tài liệu nào do chính họ viết nói rõ Thanh Chiêm là nơi đặt lỵ sở dinh Quảng Nam, hay là nơi ra đời chữ Quốc ngữ” (PGS.TS. Ngô Văn Minh). Với Pina, các tham luận chỉ dẫn chứng ông là người nói giỏi tiếng Việt. Tuy nhiên, nói giỏi tiếng Việt và biên soạn ngữ pháp tiếng Việt là hai lĩnh vực hoàn toàn khác nhau. Sau một ngày hội thảo, Nhà sử học Dương Trung Quốc – Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam đã tổng kết Hội thảo: “Hội thảo chưa có Tổng kết …”.
Từ hai cuộc Hội thảo trên, thử đánh giá vai trò của các thừa sai trong buổi đầu sáng tạo hình thành chữ Quốc ngữ.
1. Những Cư sở đầu tiên: Cư sở (Residentia) là một loại nhà của các thừa sai Dòng Tên được Hiến pháp Dòng Tên qui định: Khu nhà lớn, có nhiều tu sĩ ở và có nhiều loại hình hoạt động tông đồ.
-Cư sở Nước Mặn thành lập 7/1618, cư sở đầu tiên của Đàng Trong [1] .
-Cư sở Hội An: cuối 1619 [2], trước chỉ là 1 cộng đoàn thuộc quyền Linh mục Buzomi (thư 1618). Linh mục Pedro Marques là Bề trên tiên khởi của cư sở. Năm 1619, Linh mục Marques, rửa tội được 40 Nhật kiều và dựng cho họ một nhà nguyện [3].
-Cư sở Cacham (Dinh Chiêm) được thành lập sau tháng 7-1625 [4]. Theo bức thư báo cáo thường niên năm 1624 do Linh mục Manoel Fernandes viết tại Faifo (Hội An) ngày 02 tháng 7 năm 1625 gởi cho Linh mục Nuno Mascarenhas, Bề trên của Dòng: "…Một nhà đã được lập tại Cachão, thủ phủ của chúa. Cho đến lúc nầy, chiếu theo luật của Dòng, nhà nầy không được tính vào số các nhà [Casa-Residentia] của Dòng, mặc dù một cha và người bạn dòng của ngài luôn ở đó. Hiện giờ, tại nhà nầy cha Francisco de Pina đang dạy ngôn ngữ cho cha Alexandre de Rhodes và cha Antonio de Fontes" [5].
Theo báo cáo thường niên năm 1625 do Linh mục Gaspar Luis viết tại Nước Mặn, đề ngày 01 tháng 01 năm 1626, tại Đàng Trong có ba cư sở: Hội An, Thanh Chiêm và Nước Mặn [6]. Như thế, theo luật Dòng, cư sở Thanh Chiêm được thành lập năm 1625, vào thời điểm sau ngày 02 tháng 7 năm 1625, tức sau ngày Linh mục Manoel Fernandes viết thư báo cáo cho Linh mục Nuno Mascarenhas, Bề trên của Dòng.
2. Các thừa sai đầu tiên sáng tạo chữ Quốc ngữ
Linh mục Bề Trên Francesco Buzomi (Ý) và hai cộng sự của giáo đoàn ông là Francisco de Pina (Bồ), Christoforo Borri (Ý) là ba thừa sai đầu tiên sáng tạo phôi thai chữ Quốc ngữ. Công lao của các giáo sĩ khác như: Gaspar do Amaral, Antonio Barbosa và nhất là Alexandre de Rhodes là ở các giai đoạn sau – giai đoạn hình thành chữ Quốc ngữ, thường được kể từ sau năm 1626.
- Linh mục Francesco Buzomi
Linh mục Buzomi Đến Cửa Hàn năm 1615. Bị chúa Nguyễn trục xuất, năm 1617 Buzomi được quan trấn Qui Nhơn – Trần Đức Hòa đưa vào Nước Mặn. Ông rời hẳn Đàng Trong năm 1639. Trong ba giáo sĩ đầu tiên đến Đàng Trong: Buzomi, Pina và Borri, Buzomi là người có thời gian ở Đàng Trong lâu nhất.
Buzomi là Bề Trên đầu tiên miền truyền giáo Đàng Trong từ năm 1618. Nước Mặn là Cư sở đầu tiên của các giáo sĩ Dòng Tên tại Đại Việt. Daniello Bartoli (1608-1685) - Nhà sử học Dòng Tên chép: “Linh mục Buzomi đã cố gắng nghiên cứu học hỏi, biên soạn ngữ vựng và văn phạm tiếng Đàng Trong. Và vào năm 1623, cha Pina và cha Buzomi là những thừa sai nắm bắt được ngôn ngữ thông dụng của Đàng Trong”. Bức thư của Buzomi viết tại Nước Mặn năm 1626, có một số chữ Quốc ngữ viết theo lối cách ngữ và có một số dấu giọng [8].
Năm 1622, sau khi gọi Linh mục Borri về Macao, Bề trên đưa ba Linh mục: Em. Fernández, Em. Borges (Bồ), J. Leira (Ý) và thầy Romano Niti (Nhật) vào Đàng Trong. Fernández thay Marquez ở Hải Phố, Marquez đi giúp Pina ở Dinh Chiêm, hai Linh mục: Borges và Leira vào Nước Mặn học tiếng Việt và tập sự với Linh mục Buzomi. Năm 1622, tại Nước Mặn Buzomi dạy tiếng Việt cho hai Linh mục: Emmanuel Borges và Giovani Leira [9]; năm 1624, Linh mục: Gaspar Luis cùng Linh mục Girolamo Majorica vào Nước Mặn học tiếng Việt từ Linh mục Buzomi [10]. Như vậy, năm 1622 tại Nước Mặn có “Trường dạy tiếng Việt” đầu tiên của các giáo sĩ Dòng Tên ở Đàng Trong.
- Francisco de Pina
Pina Đến Hội An năm 1617, không may lúc này người ta truy đuổi các giáo sĩ “đạo ngoại”, chúa Nguyễn ban bố lệnh trục xuất các thừa sai, Pina được giáo dân Nhật kiều ở Hội An cưu mang, nuôi giấu. Sau đó, được quan trấn Qui Nhơn Trần Đức Hòa đưa vào Nước Mặn từ năm 1618 đến cuối năm 1619. Từ năm 1620 đến năm 1622, Pina đi về giưa Hội An và Nước Mặn; năm 1623, Pina mua nhà ở Dinh Chiêm và năm 1625 lập Cư sở Dinh Chiêm. Ông Chết năm 1625, ở Cửa Đại, táng tại Hội An [11].
Pina là giáo sĩ đầu tiên nói giỏi tiếng Việt, năm 1624 ông giảng đạo không cần thông ngôn. Ông soạn một tập nhỏ về chữ viết và các cung điệu về ngôn ngữ, đang bắt tay vào ngữ pháp, tuy nhiên vẫn phải nhờ người đọc để ghi ra bằng mẫu tự Bồ Đào Nha (thư Pina viết năm 1623). Năm 1624, Pina là thầy dạy tiếng Việt đầu tiên cho Alexandre de Rohdes và Antonio de Fontes tại Dinh Chiêm [12].
- Christoforo Borri
Borri Đến Cửa Hàn năm 1618, rồi vào ngay Nước Mặn cùng với Buzomi và Pina. Năm 1622, Borri rời Nước Mặn.
Tác phẩm “Tường trình về khu truyền giáo Đàng Trong” của Borri xuất bản bằng tiếng Ý lần đầu tiên năm 1631, tại Rôma. Tuy nhiên, chữ Quốc ngữ Borri đã sử dụng trong “Tường trình” là chữ La tinh hoá được ông ghi chép từ những năm ở Đàng Trong, khi ông ở Nước Mặn cùng với hai Linh mục Buzomi và Pina từ năm 1618 đến 1622. Trong đó, có 94 từ Quốc ngữ (ngoài tên người tên đất, chữ Quốc ngữ của Borri còn có cấu trúc câu từ 3 đến 6 từ, có 2 câu phức tạp hơn và đã viết theo lối cách ngữ...).
Mặc dù, Borri không thông thạo tiếng Việt bằng Pina, nhưng ông cũng đủ hiểu biết tiếng Việt để giảng giáo lý Kitô cho giáo dân người Việt tại Nước Mặn mà không cần phiên dịch. Chính ông là người đã cho chúng ta hiểu biết nhiều nhất về cách ký hiệu phiên âm tiếng Việt bằng chữ Latinh của các thừa sai Dòng Tên khi giao tiếp với người Việt trong buổi đầu sáng tạo hình thành chữ Quốc ngữ. Cách ký hiệu phiên âm Latinh hóa chữ viết tiếng Việt của Borri mặc dù được viết từ những năm 1618-1622, nhưng giống với chữ Quốc ngữ ngày nay hơn so với chữ Quốc ngữ của Pina viết trong thư năm 1623 (người giỏi tiếng Việt nhất lúc bấy giờ) và một số nhà truyền giáo khác trong giai đoạn 1615-1626.
- Gaspar d’ Amaral và Antonio Barbosa
Gaspar d’ Amaral với cuốn “Diccionario da Lingua Annamitica” và cuốn “Diccionario anamita-portugues-latim” và Antonio Barbosa với cuốn “Diccionario portugues-anamita” (Tự điển Việt-Bồ và Tự điển Bồ-Việt). Những cuốn sách này đã bị thất lạc, chúng ta chỉ biết qua tài liệu ghi chép.
- Alexandre de Rhodes
Alexandre de Rhodes đến Việt Nam muộn (cuối năm 1624), nhưng là giáo sĩ duy nhất ra vào nhiều thời gian ở cả hai xứ Đàng Trong và Đàng Ngoài (Đàng Trong 7 năm, Đàng Ngoài 4 năm). Ba tác phẩm chữ Quốc ngữ của ông, in năm 1651: “Phép giảng tám ngày”, “Văn phạm Việt ngữ” và “Từ điển Việt-Bồ-La”. Trong gần hai thế kỷ, mãi cho đến lúc xuất hiện hai cuốn từ điển “Việt-La” và “La-Việt” của Taberd năm 1838, ba tác phẩm ấy vẫn là những công trình duy nhất áp dụng hệ thống chữ viết Quốc ngữ được in.
3. Francisco de Pina là cha đẻ chữ Quốc ngữ?
- Theo Roland Jacques trong “Các nhà truyền giáo Bồ Đào Nha và thời kỳ đầu của giáo hội Công giáo Việt Nam”chép: “Theo chính lời xác nhận của Linh mục Pina, ngay từ năm 1622, ông đã hoàn thành việc xây dựng một hệ thống chuyển mẫu tự La tinh cho thích hợp với lối phát âm và thanh điệu tiếng Việt Nam”. Tuy nhiên, bản chuyển bức thư của Pina ra Việt ngữ từ tiếng Pháp có đối chiếu bản tiếng Anh của dịch giả Trần Duy Nhiên lại khác: “Về phần con, con đã soạn một tập nhỏ về chữ viết và các cung điệu về ngôn ngữ này; con hiện đang bắt tay vào ngữ pháp. Tuy nhiên, mặc dù con cũng đã tập hợp những câu chuyện thuộc nhiều thể loại khác nhau để ghi trích dẫn của các tác giả, hầu xác định ý nghĩa của các từ ngữ và các mẹo luật ngữ pháp, thì cho đến giờ này con vẫn phải nhờ một người đọc để con ghi ra bằng mẫu tự Bồ Đào Nha”.
- Trong bài tựa Tự điển Việt-Bồ-La, giáo sĩ Alexandre de Rhodes đã nhắc tới ba nhân vật có công trong việc biên soạn các tác phẩm của mình, người đầu tiên Rhodes nhắc tới là người thầy Pina, sau đó mới đến hai giáo sĩ Amaral và Barbosa là tác giả Tự điển Việt - Bồ và Tự điển Bồ - Việt.
“Pina là người đầu tiên am tường tiếng Việt. Ngài thông thạo đến nỗi ngài giảng dạy cho dân chúng trong ngôn ngữ của họ. Giáo sĩ Đắc Lộ đã được hân hạnh làm học trò của ngài, và không ngớt ca tụng, thán phục ông thầy dạy tiếng Việt cho mình. Tiếc thay, ngày nay chúng ta không được biết gì về những bút ký của nhà truyền giáo De Pina, nếu thực ra ngài có viết. Hẳn để sử dụng riêng cho ngài, ngài đã có một phương pháp viết Quốc ngữ nào đó? Ngài có truyền cho người học trò trẻ tuổi một văn kiện nào của ngài không? Có lẽ không, theo chính lời giáo sĩ Đắc Lộ trong bài tựa kể trên.
Song hai vị khác đã được xướng danh rõ ràng, đó là giáo sĩ Gaspar d’Amaral và Antonio Barbosa. Theo Đắc Lộ thì vị thứ nhất đã soạn một tự điển Việt-Bồ và vị thứ hai một tự điển Bồ-Việt” [13].
Như vậy, từ ghi chép của Pina trong bức thư năm 1623 và “lời tri ân” của Rhodes đối với những người giúp đỡ ông hoàn thành Tự điển Việt-Bồ-La cho chúng ta biết rằng: Pina nói thành thạo tiếng Việt. Do vậy, giống như Buzomi và Bori, Pina cũng chỉ mới tự soạn một phương pháp viết Quốc ngữ để sử dụng riêng cho mình, Pina chưa làm được công việc mà sau đó các giáo sĩ Gaspar d’Amaral, Antonio Barbosa và Alexandre de Rhodes thực hiện, đó là biên soạn Tự điển.
Với những chứng cứ khoa học hiện biết được: “Tường trình về khu truyền giáo Đàng Trong” của Borri, Bức thư năm 1623 của Pina, Bức thư năm 1626 của Buzomi …, chúng ta có thể xác định: Ba nhà truyền giáo có công đầu tiên trong việc sáng tạo ra chữ Quốc ngữ là Linh mục Bề trên Buzomi và hai Linh mục trong giáo đoàn của ông là Pina và Borri và không thể xác định ai là người đầu tiên duy nhất.
NTQ
CHÚ THÍCH
[1] Lettere Annue Del Giappone, China, Goa, et Ethiopia… Generale della Compagnia di Giesù, Lazaro Scoriggio, Napoli 1621, trang 392-401;
- Daniello Bartoli, Dell' Istoria della Compagnia di Gesù La Cina, Terza parte, vol.17, Libro terzo, Torino 1825, trang 269.
[2] João Rodrigues Girão, Annua De Cochinchina De 1619, JS 71, ARSI.
[3] Daniello Bartoli, Dell’Istoria Della Compagni Di Gesù La Cina, Terza Parte, Vol. 17, Libro Terzo, Torino 1825, trang 272.
[4] GASPAR LUIS, Cocincinae Missionis Annuæ Litteræ Anni 1625. ARSI, JAP-SIN 71, F. 56-71.
[5] - Thư Linh mục Manoel Fernandes gởi cho Linh mục Nuno Mascarenhas, ARSI. JAP-SIN 68, trang 11-12. Thư viết tay bằng tiếng Bồ. Linh mục Roland Jacques biên tập đoạn văn trên trong tác phẩm "Các nhà truyền giáo Bồ Đào Nha và thời kỳ đầu của Giáo hội Công giáo Việt Nam, 2004, Định Hướng Tùng Thư , France, Tome I, chú thích số 56, trang 86-87 " và dịch sang tiếng Pháp.
[6] - Gaspar Luis, Cocincinae Missionis Annuæ Litteræ Anni 1625. ARSI, JAP-SIN 71, F. 56-71. Thư viết bằng tiếng Latinh, 30 trang khổ 20x27.
- Đỗ Quang Chính, Lịch sử Chữ Quốc ngữ 1620-1659, Ra Khơi, Sài Gòn 1972, trang 32-35.
[7] Daniello Bartoli, Dell' Istoria Della Compagnia Di Gesù La Cina, Vol. 17, Libro Terzo, Torino 1825, trang 123-126; 328-329.
[8] Đỗ Quang Chính, Lịch sử Chữ Quốc ngữ 1620-1659, Ra Khơi, Sài Gòn 1972, trang 38.
[9] Bùi Đức Sinh, Giáo hội Công giáo Việt Nam, Quyển I, tr. 100.
[10] - Đỗ Quang Chính, Dòng Tên trong xã hội Đại Việt, tr. 65-69;
- Daniello Bartoli, Dell' Istoria Della Compagnia Di Gesù La Cina, Terza Parte, Delle Asia, Libro Quarto, Torino 1825, tr. 61;
- Wikipedia, the free encyclopedia, mục từ Jerônimo Majorica.
[11] Daniello Bartoli, Dell’Istoria Della Compagni Di Gesù La Cina, Libro Quarto, Torino 1825 trang 67-68 .
[12] Thư Fernandes gởi cho Nuno Mascarenhas, đề ngày 02/7/1625 tại Faifo. ARSI. JAP-SIN 68, trang 11.
[13] Nguyễn Khắc Xuyên – Phạm Đình Khiêm: Giáo sĩ Đắc Lộ và Tác phẩm Quốc ngữ đầu tiên, Nxb Tinh Việt Văn đoàn, Sài Gòn, 1961, tr. XLIV-XLV.
Từ khóa:
khoa học, tường trình, truyền giáo, có thể, xác định, sáng tạo, quốc ngữ, linh mục, bề trên, của ông, không thể
Theo dòng sự kiện
- Chùm ca khúc về Gia Hựu (13/06/2017)
- Tết Đoan Ngọ: Người xứ Nẫu ăn Tết chật kín trên biển (30/05/2017)
- Cách nói “xuống thuyền, trên trời, ra đời, Đàng Trong/Ngoài …” thời LM Alexandre de Rhodes (11/05/2017)
- Khai trương website MỤC ĐỒNG (02/05/2017)
- Chào mừng Tập san MỤC ĐỒNG, đẩy mạnh việc chăm sóc tiếng Việt cho con em (29/04/2017)
- Vầng trăng di từ Hàn Mặc Tử đến Hàn Lệ Thu (27/04/2017)
- Những di sản ngoài vùng xếp hạng (21/04/2017)
- Nước mặn – trường dạy quốc ngữ đầu tiên Của các giáo sĩ giáo phương tây (10/04/2017)
Những tin mới hơn
- Họp mặt trao giải Viết Văn Đường Trường lần IV - 2016 (23/09/2016)
- Lời chia sẻ của ban tổ chức Giải Viết Văn Đường Trường (24/09/2016)
- Thao thức về trau dồi tiếng Việt cho người trẻ (24/09/2016)
- Kết quả Giải Viết Văn Đường Trường lần IV (2016) (23/09/2016)
- Tổng kết Giải Viết Văn Đường Trường 2016 (23/09/2016)
- Người gieo mạ (dịch bài thơ "Le semeur" của Victor Hugo) (17/09/2016)
- Thông tin về nội san HOA BIỂN 22 (17/09/2016)
- “Tiền chùa”, người dân Thụy Sĩ và “tiêu tiền dân như đốt lá rừng” (08/09/2016)
Những tin cũ hơn
- Hội thảo “Dinh trấn Thanh Chiêm và chữ quốc ngữ”: Những tồn nghi (28/08/2016)
- Bảng tra các chức quan, phẩm tước, học vị thời phong kiến Việt Nam (24/08/2016)
- Một tỉnh Khánh Hòa không bằng một nhà Xuân Quang (18/08/2016)
- Văn thơ triển vọng giải Đặng Đức Tuấn lần VII (2016) (17/08/2016)
- Nhớ đàn xe nước (13/08/2016)
- Giuliano Baldinotti có phải là giáo sĩ Phương Tây đầu tiên đến xứ Đàng Ngoài (12/08/2016)
- Chùm thơ Hoa Biển 21 (11/08/2016)
- Nhận diện nhóm lợi ích "bán nước, hại dân” (10/08/2016)
- Đường về - 28/01/2016
- Có một vườn thơ đạo - Tập 5 - 14/01/2016
- Nẻo Quỳ Hoa (Thơ Trăng Thập Tự) - 18/11/2015
- Mẫu giấy thi Giải Văn Thơ Đặng Đức Tuấn - 17/11/2015
LƯỢT XEM TRANG
- Đang truy cập: 36
- Khách viếng thăm: 33
- Máy chủ tìm kiếm: 3
- Hôm nay: 8729
- Tháng hiện tại: 89227
- Tổng lượt truy cập: 12233487
Ý kiến bạn đọc