Giáo phận Qui Nhơn

Chúng tôi xin trình bày một giai đoạn lịch sử đau thương của Giáo phận Qui Nhơn vào năm 1885 do Nạn Văn Thân gây ra. Vả lại, phong trào Văn Thân với chủ trương “Bình Tây Sát Tả” được xem như một hiện tượng xã hội trong một thời điểm nhất định, trong một hoàn cảnh xã hội cụ thể.

Lịch sử chữ Quốc ngữ ngay từ đầu đã gắn bó chặt chẽ với lịch sử truyền đạo Thiên Chúa giáo ở Việt Nam. “Khâm định Việt sử thông giám cương mục” khi nhắc lệnh cấm người theo đạo Gia Tô dưới triều Lê Huyền Tông có ghi: “Đạo Gia Tô theo bút ký tư nhân, tháng 3 năm Nguyên Hoà thứ nhất (1553) đời Lê Trang Tông, có người Tây Dương là I-nê-khu, lén đến truyền đạo Gia Tô ở làng Ninh Cường và Quần Anh, huyện Nam Chân và làng Trà Lũ, huyện Giao Thuỷ” (1)(ngày nay thuộc giáo phận Bùi Chu, tỉnh Nam Định).

Làng Qui Hoà theo lời Cha Gioakim Đặng Đức Tuấn khai với quan huyện Mộ Đức như trên, ngày nay là thôn Qui Thuận, xã Hoài Châu Bắc, huyện Hoài Nhơn, tỉnh Bình Định, nơi chôn nhau cắt rốn của Cha Gioakim Đặng Đức Tuấn vào năm 1806.

Tôi thấy "Lời Thăm" thuật lại hồi giặc Văn Thân năm Ất Dậu, chổ này chổ kia, nên tôi cũng xin thuật lại chuyện Văn Thân trong địa phận Truông Dốc (Nhà Đá) hồi ấy cho chư vị nhàn lãm: thật là một tấm kịch thảm thiết.

Cậu Phêrô Lê Chỉ được Cố Bửu giao cho ông Trùm Quyên nuôi dưỡng. Ông Trùm Quyên tên thật là Inhaxiô Trịnh Xuyến. Khi Văn Thân bách hại ở Gia Hựu, Cố Bửu và ông Trùm đi công cán ở Huế. Người vợ hiền và hai người con gái của ông Trùm là cô Trịnh Thị Quyên và cô Trịnh Thị Quyện đã bị Văn Thân bách hại.

Năm 16 tuổi, chú Huề nhập Tiểu Chủng Viện Làng Sông. Mãn Chủng Viện Làng Sông, chú Huề đi học ở Chủng Viện Pinăng. Sau bảy năm học ở Pinăng, thầy Huề về giúp Chủng Viện Làng Sông, sau đó về học thần học tại Đại Chủng Viện Nước Nhỉ và lần lượt chịu các chức.